Chế độ chuyên quyền là một hệ thống chính quyền trong đó một người—nhà độc tài—nắm giữ mọi quyền lực chính trị, kinh tế, xã hội và quân sự. Quy tắc của kẻ chuyên quyền là không giới hạn và tuyệt đối và không chịu bất kỳ giới hạn pháp lý hoặc lập pháp nào.
Mặc dù chế độ độc tài theo định nghĩa là chế độ chuyên chế, chế độ độc tài cũng có thể được cai trị bởi một nhóm người ưu tú, chẳng hạn như quân đội hoặc trật tự tôn giáo. Chế độ chuyên quyền cũng có thể được so sánh với chế độ đầu sỏ chính trị—được cai trị bởi một nhóm nhỏ các cá nhân được phân biệt bằng sự giàu có, giáo dục hoặc tôn giáo của họ—và nền dân chủ—được cai trị bởi đa số người dân. Ngày nay, hầu hết các chế độ chuyên quyền tồn tại dưới hình thức quân chủ chuyên chế, chẳng hạn như Ả Rập Saudi, Qatar và Maroc, và các chế độ độc tài, chẳng hạn như Bắc Triều Tiên, Cuba và Zimbabwe.
Chìa khóa takeaways: Chuyên quyền
- Chế độ chuyên quyền là một hệ thống chính quyền trong đó tất cả quyền lực chính trị tập trung vào tay một người duy nhất được gọi là chuyên chế.
- Sự cai trị của chế độ chuyên chế là tuyệt đối và không thể bị điều chỉnh bởi những hạn chế pháp lý bên ngoài hoặc các phương pháp kiểm soát dân chủ, ngoại trừ mối đe dọa bị lật đổ bởi đảo chính hoặc nổi dậy quần chúng.
- Mặc dù chế độ độc tài về cơ bản là chế độ chuyên chế, nhưng chế độ độc tài cũng có thể được cai trị bởi một nhóm thống trị, chẳng hạn như quân đội hoặc trật tự tôn giáo.
- Về bản chất, các chế độ chuyên chế thường buộc phải đặt nhu cầu của một thiểu số ủng hộ tinh hoa lên trên nhu cầu của công chúng.
So với các hệ thống chính phủ đại diện phức tạp, chẳng hạn như hệ thống liên bang của Hoa Kỳ, cấu trúc của một chế độ chuyên chế tương đối đơn giản: có nhà độc tài và một số ít khác. Tuy nhiên, bất kể cá nhân họ có thể mạnh mẽ hay lôi cuốn đến mức nào, những kẻ chuyên quyền vẫn cần một số loại cấu trúc quyền lực để duy trì và áp dụng quy tắc của họ. Trong lịch sử, những kẻ chuyên quyền đã phụ thuộc vào giới quý tộc, ông trùm kinh doanh, quân đội hoặc giới tư tế tàn nhẫn để duy trì quyền lực của họ. Vì đây thường là những nhóm giống nhau có thể chống lại những kẻ chuyên quyền và hạ bệ họ thông qua một cuộc đảo chính hoặc nổi dậy quần chúng, nên họ thường buộc phải đáp ứng nhu cầu của thiểu số ưu tú hơn là nhu cầu của công chúng. Ví dụ, các chương trình phúc lợi xã hội rất hiếm hoặc không tồn tại, trong khi các chính sách nhằm tăng sự giàu có của các đầu sỏ kinh doanh hỗ trợ hoặc quyền lực của quân đội trung thành là phổ biến.
Trong một chế độ chuyên chế, tất cả quyền lực tập trung vào một trung tâm duy nhất, có thể là một nhà độc tài cá nhân hoặc một nhóm như đảng chính trị hoặc ủy ban trung ương thống trị. Trong cả hai trường hợp, trung tâm quyền lực chuyên quyền sử dụng vũ lực để đàn áp phe đối lập và ngăn chặn các phong trào xã hội có thể dẫn đến sự phát triển của phe đối lập. Các trung tâm quyền lực hoạt động không có bất kỳ sự kiểm soát hoặc trừng phạt thực sự nào. Điều này hoàn toàn trái ngược với các nền dân chủ và các hệ thống chính phủ phi chuyên chế khác, trong đó quyền lực được chia sẻ bởi một số trung tâm, chẳng hạn như các nhánh hành pháp, lập pháp và tư pháp. Ngược lại với các chế độ chuyên chế, các trung tâm quyền lực trong các hệ thống phi chuyên chế phải chịu sự kiểm soát và các biện pháp trừng phạt của pháp luật và cho phép dư luận xã hội và những người bất đồng chính kiến ôn hòa.
Các chế độ chuyên quyền hiện đại đôi khi cố gắng thể hiện mình là các chế độ ít độc tài hơn bằng cách tuyên bố nắm lấy các giá trị tương tự như các giá trị được tìm thấy trong hiến pháp và điều lệ của các nền dân chủ hoặc chế độ quân chủ hạn chế. Họ có thể tạo ra các nghị viện, hội đồng công dân, các đảng phái chính trị và tòa án chỉ là những bộ mặt cho sự hành xử đơn phương của chế độ độc tài. Trên thực tế, tất cả trừ những hành động tầm thường nhất của các cơ quan được cho là đại diện cho công dân đều cần có sự chấp thuận của nhà cầm quyền chuyên quyền. Chế độ độc đảng cai trị của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa của Đảng Cộng sản Trung Quốc là một ví dụ hiện đại nổi bật.
Chế độ chuyên chế khác xa với một khái niệm mới phát triển gần đây. Từ các hoàng đế của La Mã cổ đại đến các chế độ phát xít của thế kỷ 20, một vài ví dụ lịch sử về các chế độ chuyên chế bao gồm:
Vương triều Roma
Có lẽ ví dụ sớm nhất về chế độ chuyên quyền được biết đến là Đế chế La Mã, được thành lập vào năm 27 trước Công nguyên bởi Hoàng đế Augustus sau khi Cộng hòa La Mã kết thúc. Trong khi Augustus tự hào giữ lại Thượng viện La Mã—thường được ca ngợi là nơi sản sinh ra nền dân chủ đại diện—ông đã sử dụng cử chỉ này để che giấu sự thật rằng ông đang dần chuyển giao mọi quyền lực có ý nghĩa cho mình.
Đế quốc Nga
Ngay sau khi lên ngôi vào năm 1547, Sa hoàng đầu tiên của Nga Ivan IV bắt đầu nổi tiếng đáng sợ với cái tên Ivan Bạo chúa. Thông qua việc hành quyết và đày ải những người chống lại ông, Ivan IV đã thiết lập quyền kiểm soát độc đoán đối với Đế quốc Nga đang mở rộng của mình. Để củng cố trung tâm quyền lực của mình, Ivan đã thành lập đội quân thường trực chính quy đầu tiên của Nga gồm hai sư đoàn kỵ binh tinh nhuệ, Cossacks và Oprichnina, hầu như chỉ dành riêng cho việc bảo vệ Sa hoàng. Năm 1570, Ivan ra lệnh cho Oprichnina thực hiện Thảm sát Novgorod, vì lo sợ rằng thành phố đã trở thành nơi sinh sôi nảy nở của những kẻ phản bội và phản bội lại sự cai trị của ông.
phát xít Đức
Đức Quốc xã là một ví dụ về chế độ chuyên quyền được cai trị bởi một nhà lãnh đạo duy nhất và một đảng chính trị hỗ trợ. Sau một nỗ lực đảo chính thất bại vào năm 1923, Đảng Công nhân Đức Xã hội Chủ nghĩa Quốc gia dưới thời Adolf Hitler bắt đầu áp dụng các phương pháp ít lộ liễu hơn để tiếp quản chính phủ Đức. Lợi dụng tình trạng bất ổn dân sự trong những năm 1930, đảng Quốc xã của Hitler đã sử dụng các bài phát biểu gây xúc động của nhà lãnh đạo lôi cuốn và tuyên truyền thông minh để giành chính quyền. Sau khi được bổ nhiệm làm thủ tướng Đức vào tháng 3 năm 1933, đảng của Hitler bắt đầu hạn chế các quyền tự do dân sự, với quân đội và cảnh sát mật Gestapo của Herman Goering đàn áp những người phản đối sự cai trị của Đảng Quốc xã. Sau khi biến chính phủ Reich dân chủ trước đây của Đức thành một chế độ độc tài, Hitler một mình hành động thay mặt cho nước Đức.
Tây Ban Nha của Franco
Vào ngày 1 tháng 10 năm 1936, chỉ ba tháng sau khi bắt đầu Nội chiến Tây Ban Nha, thủ lĩnh nổi dậy của Đảng Quốc gia đang chiếm ưu thế “El Generalísimo” Francisco Franco được tuyên bố là nguyên thủ quốc gia của Tây Ban Nha. Dưới sự cai trị của mình, Franco nhanh chóng biến Tây Ban Nha thành một chế độ độc tài được nhiều người mô tả là “chế độ bán phát xít” thể hiện ảnh hưởng của chủ nghĩa phát xít trong các lĩnh vực như lao động, kinh tế, chính sách xã hội và sự kiểm soát của một đảng. Được biết đến với cái tên “Khủng bố trắng”, triều đại của Franco được duy trì thông qua đàn áp chính trị tàn bạo bao gồm các vụ hành quyết và lạm dụng do phe Quốc gia của ông ta thực hiện. Mặc dù Tây Ban Nha dưới thời Franco không trực tiếp tham gia phe Trục phát xít Đức và Ý trong Thế chiến thứ hai, nhưng họ đã ủng hộ họ trong suốt cuộc chiến trong khi tiếp tục tuyên bố trung lập.
Nước Ý của Mussolini
Với việc Benito Mussolini giữ chức Thủ tướng Ý từ năm 1922 đến năm 1943, Đảng Phát xít Quốc gia đã áp đặt một chế độ độc tài toàn trị nhằm quét sạch phe đối lập chính trị và trí thức, đồng thời hứa hẹn hiện đại hóa nền kinh tế và khôi phục các giá trị đạo đức và tôn giáo truyền thống của Ý. Sau khi tổ chức lại hệ thống nghị viện cũ của Ý thành cái mà ông gọi là “chế độ độc tài hành pháp được tổ chức hợp pháp”, Mussolini đã thách thức các biện pháp trừng phạt của Hội Quốc Liên bằng cách tăng cường can dự quân sự của Ý vào các cuộc xung đột nước ngoài. Sau khi xâm lược Albania vào năm 1939, Ý đã ký Hiệp ước Thép thiết lập liên minh với Đức Quốc xã và báo trước sự tham gia không may của nước này vào phe của phe Trục trong Thế chiến II.
Trong khi cả chế độ chuyên chế và chế độ độc tài đều có đặc điểm là có một nhà cai trị thống trị duy nhất có thể sử dụng vũ lực và đàn áp các quyền cá nhân để duy trì quyền lực, chế độ chuyên quyền có thể ít yêu cầu kiểm soát hơn đối với cuộc sống của người dân và ít có khả năng lạm dụng quyền lực hơn. Kết quả là, các chế độ độc tài thực sự có xu hướng không được lòng dân hơn và do đó dễ bị nổi dậy hoặc lật đổ hơn các chế độ chuyên chế.
Những chế độ độc tài thực sự ngày nay rất hiếm. Thay vào đó, phổ biến hơn là các chế độ quyền lực tập trung được mô tả tốt nhất là “các chế độ chuyên quyền tự do”, chẳng hạn như Nga, Trung Quốc và Bắc Triều Tiên. Mặc dù được cai trị bởi các đảng chính trị thống trị duy nhất do các nhà lãnh đạo thống trị duy nhất kiểm soát, nhưng chúng cho phép hạn chế sự thể hiện và tham gia của công chúng thông qua các thể chế như đại hội, bộ và hội đồng dân cử. Trong khi hầu hết các hành động của các cơ quan này đều phải được sự chấp thuận của đảng, thì ít nhất chúng cũng thể hiện một chiêu bài dân chủ. Ví dụ, Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (NPC) gồm 3.000 đại biểu được bầu của Trung Quốc, mặc dù được hiến pháp năm 1982 của Trung Quốc chỉ định là cơ quan quản lý quyền lực nhất của nhà nước, nhưng trên thực tế chỉ là một con dấu cao su đối với các quyết định của Đảng Cộng sản Trung Quốc cầm quyền.
- Johnson, Paul M. “Chế độ chuyên quyền: Bảng chú giải thuật ngữ kinh tế chính trị.” Đại học Auburn , 1994.
- Kurlantzick, Joshua. “Một trục chuyên chế mới.” Tạp chí Phố Wall , tháng 3 năm 2013.
- Tullock, Gordon. “Chế độ chuyên chế.” Springer Science & Business, 1987, ISBN 90-247-3398-7.
- Hague, Rod; Harrop, Martin; McCormick, John. “So sánh chính phủ và chính trị: một giới thiệu.” Luân Đôn: Palgrave, 2016, ISBN 978-1-137-52836-0.
- Roth, Kenneth. “Những kẻ chuyên quyền trên thế giới phải đối mặt với sự kháng cự ngày càng tăng.” Tổ chức Theo dõi Nhân quyền , 2019.